محمدحسن قدیری ابیانه تحلیلگر حوزه سیاست خارجی

سفر «رافائل گروسی» دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشورمان از ابعاد مختلف حائز اهمیت بوده و قابل‌بحث و بررسی است. برخی معتقد هستند ازآنجایی‌که آمریکا تمام تلاش‌های یکی دو ماه اخیرش علیه کشورمان به سنگ خورده، حالا تیری در تاریکی انداخته و می‌خواهد آخرین شانس خود را این بار از طریق فشار آژانس انرژی اتمی بر تهران برای فعال کردن تحریم‌های ایران در شورای امنیت دنبال کند.

اما نکته بارزتر توجه به این واقعیت است که گروسی تحت تأثیر اراده کشورهای غربی بوده و مهره آمریکایی برای تکمیل پازل فشار بر جمهوری اسلامی ایران است. دوره هشت‌ماهه ریاست وی بر آژانس مؤید این نکته است. اینکه دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موضوعی ضد ایرانی که چندین سال پیش منتفی شده را دوباره در آژانس به پیشنهاد ایالات‌متحده مطرح می‌کند، دقیقاً بیانگر این وابستگی است. به نظر، او مأمور تکمیل پازل فشار بر ایران است و با مطرح کردن موضوع همکاری نکردن کامل ایران با این نهاد تنها به دنبال بهانه‌تراشی است؛ مسئله‌ای که از سوی ایران رد شده است.

باید توجه داشت یکی از امتیازات عضویت کشورهای مختلف در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) آن است که دولت‌های عضو نظارت این نهاد را می‌پذیرند و تعهد می‌دهند به سمت تسلیحات هسته‌ای نروند، ولی در مقابل انتظار حمایت این نهاد از برنامه‌های هسته‌ای صلح‌آمیز خود را دارند. باوجودآنکه بر اساس ۱۰ گزارش قبلی آژانس، تهران در همکاری با این نهاد هیچ کم‌کاری نکرده، اما در مقابل این نهاد به‌واسطه وابستگی به غرب نه‌تنها از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز کشورمان هیچ حمایتی نکرده، بلکه همواره در مقابل آن سنگ‌اندازی کرده است. حتی پس از امضای توافق‌نامه هسته‌ای برجام هم این تعهد یکطرفه بوده و تنها ایران به توافق عمل کرد، درحالی‌که طرف اروپایی فقط در ظاهر به این توافق پایبند ماند.

بنابراین پیش‌بینی آن است در گزارش بعدی آژانس با موضوع ایران که قرار است چند روز دیگر منتشر شود هم همین رویکرد منفی در قبال کشورمان ادامه داشته و تهران به همکاری نکردن با این نهاد متهم شود تا به این طریق واشنگتن بهانه‌ای دیگر برای تکمیل فشار بر ایران آن‌هم در آستانه انتخابات آمریکا و در ادامه مانورهای انتخاباتی ترامپ پیدا کند. اگر این اتفاق بیفتد این موضوع که تهران چه واکنشی می‌تواند در مقابل این رویکرد منفی داشته باشد، هم مهم است. آنچه اکنون در مجلس شورای اسلامی به‌عنوان پاسخ احتمالی در مقابل فعال شدن احتمالی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد مطرح است، یعنی خروج از برجام اقدام خوبی است، ولی کافی نیست. ما باید این‌گونه به‌طرف غربی بفهمانیم در صورت احیای تحریم‌های جمهوری اسلامی عضویت در NPT را معلق خواهیم کرد. این کار به معنی پایان دادن همه بازرسی‌های آژانس انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای کشورمان خواهد بود. البته این مسئله برای کشورمان تبعاتی به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین دیپلمات‌های ما در نحوه بیان آن باید کیاست به خرج دهند؛ به این معنی که نباید خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به‌صورت صریح اعلام شود، بلکه ما باید ضمن اعلام معلق کردن این پیمان بازگشت دوباره به آن را منوط به عضویت رژیم صهیونیستی و پذیرش پادمان‌های این نهاد از سوی تل‌آویو کنیم. طبیعتاً نه صهیونیست‌ها و نه آژانس حاضر به پذیرش این شرط نخواهند شد اما ما با این اقدام عملاً توپ را در زمین طرف غربی می‌اندازیم.

نکته دیگر کاهش تعهدات برجامی در این مقطع است. ایران پس از خروج آمریکا از برجام در واکنش به این اقدام به‌صورت مرحله‌ای پنج‌باره از تعهدات برجامی خود کاست. ولی در چند ماه اخیر و پس از وعده‌های توخالی طرف اروپایی برای بهره‌مند شدن کشورمان از فواید برجام این رویه متوقف شد که این به ضرر کشورمان است. اکنون به نظر می‌رسد در این مسئله هم باید به‌صورت جدی بازنگری صورت گیرد؛ چراکه قاطعیت ما بی‌شک می‌تواند طرف غربی را وادار به عقب‌نشینی و امتیازدهی کند.